مطبوعات کشور از بهمن‌۹۸ گذشته تا پایان فروردین‌۹۹ دو آزمون سخت را با تلخی تجربه کرده‌اند.
جلال خوش‌چهره
مطبوعات کشور از بهمن‌۹۸ گذشته تا پایان فروردین‌۹۹ دو آزمون سخت را با تلخی تجربه کرده‌اند. این تجربه نه‌تنها به مثابه هشدار به مطبوعات و کارکرد آن در وضع جاری کشور، بلکه متوجه حاکمیت سیاسی نیز هست. شیوه کارکرد مطبوعات در حادثه سقوط هواپیمای مسافربری اوکرائین و سپس تعطیلی کوتاه‌مدت روزنامه‌ها در پی شلتاق کرونا در گستره کشور، در محک واکنش مردم به عنوان جانمایه مطبوعات با نتایج تلخ همراه شد.
رودربایستی و تعارف را کنار بگذاریم. در دو آزمون گفته شده، مطبوعات فاقد شأن لازم نزد مخاطبان خود نشان داده شدند. در حادثه هواپیمای اوکرائین به هر دلیل موجه و یا غیر آن، مطبوعات نتوانستند در اندازه تأمین‌کننده نیازهای اطلاعاتی مخاطبانشان عمل کنند. آنها شرمندگی خود را از این بابت در صفحات نخست خود اعلام کردند. در این‌حال وقتی به دلایل مراقبت‌های بهداشتی و سلامت، قرار شد از فروردین ماه به صورت موقت، انتشار مطبوعات چاپی، تعطیل و در فضای مجازی ادامه کار انجام شود، این تنها کارگزاران روزنامه‌ها بودند که اعتراض و نگرانی خود را در فقدان مطبوعات به عنوان یک مطالبه مدنی ابراز کردند. سکوت مخاطبان چنان نمایاند که اصولاً نزد ایشان بودن یا نبودن روزنامه‌ها ـ تا وقتی همه آنها مثل هم هستند ـ علی‌السویه است. از این‌رو با از سرگیری انتشار چاپی روزنامه‌ها نه بر شمارگان آنها افزوده شد و نه مردم ولع خود را برای خرید روزنامه مقابل دکه‌های مطبوعاتی نشان دادند.
چرایی این وضع به تمامی مربوط به قرنطینه و یا شرایط مترتب برآن نیست. باید علت‌های دیگر را نیز در تفسیر آن داخل کرد.
ساده‌دلانه آن است که فضای مجازی را دلیل مهم کم‌توجهی یا بی‌نیازی مخاطبان به مطبوعات برشماریم؛ به‌ویژه آنکه سرعت انتشار اخبار با زمان وقوع حوادث در فضای مجازی یکی شده است. اما کارویژه مطبوعات در هم‌پایی با تکنولوژی‌های ارتباطی محدود به انتشار اخبار نیست. شجاعت و مجال تبیین چرایی و چگونگی رخدادها و نیز ارائه چشم‌انداز تحلیلی از آنچه زمان آبستن آن است، رسالت و تفاوتی است که مطبوعات می‌توانند به مخاطبان خود ارائه کنند. تا وقتی مطبوعات تنها گزارشگران منفعل وقایع با مرزهای محدود عملیاتی باشند، فضای‌مجازی، تلویزیون‌های ماهواره‌ای و… تأمین کننده نیاز مخاطبان در این خلاء خواهند بود. مهم‌تر اینکه دو وجه لازم و کافی در کارکرد مطبوعات کشور اگر یکی انتشار آنها باشد، دیگری اعتبار و مرجعیتی است که آنها را نزد مخاطبان ارجحیت می‌بخشد. بی‌اعتمادی یا کم‌رغبتی مخاطبان به محتوای آنچه روزنامه‌ها منتشر می‌کنند، نه تنها کیان مطبوعات کشور را با تهدید جدی روبرو می‌کند، بلکه حاکمیت سیاسی را نیز در بزنگاهی چون امروز با مخاطراتی همراه خواهد کرد که مهار و مدیریت آن به سختی ممکن می‌شود.
فضای مجازی سرشار از اخبار و گزارش‌های نامعتبری است که گاه به تشویش اذهان می‌انجامد. مصداق این مدعا، بازتاب اخبار کرونا در فضای مجازی است که این روزها بازارش گرم است. بی‌گمان حاکمیت سیاسی با بهره‌مندی از اعتبار و مرجعیت مطبوعات می‌توانست و خواهد توانست در مدیریت افکار عمومی برای عبور از وضع کنونی که معیشت و سلامت مردم با چالش‌های جدی روبروست، شرایط مطلوب‌تری را در خدمت به ایجاد هم‌سویی و فهم مشترک میان دولت و ملت فراهم کند. مهم این است که مطبوعات، مرجعیت و اعتبار خود را باز یابند. بازسازی جایگاه مطبوعات نزد مخاطبان هنگامی ممکن است که این باور باشد که این رکن، جایگاه استراتژیک در همه نظام‌های سیاسی عصر مدرن دارد. دو آزمون تلخ مطبوعات، هشدار دهنده است